Քաշաթաղ. «երրորդ Հայաստանի» ազատագրումն ու վերակառուցումը նախկին Լաչինում

Քաշաթաղը գուցե «երկու Հայաստանների» միակ շրջանն է, որտեղ չկան շքեղ առանձնատներ և արտասահմանյան մեքենաներ։ Ինչպես ասաց մի բնակիչ, այստեղ հարուստ-աղքատ տարբերություն չկա, բոլորը հավասար են։

Վերաբնակեցվում են նաև այն շենքերը, որոնց միայն պատերն էին մնացել պատերազմից հետո

Դրսում այն շարունակում են Լաչին անվանել: Լաչինը Հայաստանը և Ղարաբաղը միացնող միջանցքն է, որը հայկական ուժերը գրավել են 1992-ին կատաղի մարտերից հետո:

Սակայն տեղացիների համար ադրբեջանցիներից հետ գրավված այս տարածքը, որը դարձավ Ղարաբաղի 6-րդ շրջանը, պարզապես նորից ստացավ իր հին անվանումը: Անվանափոխելով ու վերաբնակեցնելով Քաշաթաղը՝ իշխանությունները ձուլում են միմյանց երկու հայկական պետությունները։

«Քաշաթաղը մեր պապերի երկիրն է,- ասում Քաշաթաղի վարչակազմի ղեկավար Ալեքսան Հակոբյանը: — Ընդամենը 100 տարի առաջ է սկսել այստեղի հայ բնակչությունը նոսրանալ։ Ստալինի քաղաքականության պատճառով հայտնվել է Ադրբեջանի կազմում։ Այսօր Քաշաթաղը կրկին հայաշունչ է և արդեն ընդմիշտ»։

Թեև շրջանը Ղարաբաղի վարչատարածքային միավորներից է, սակայն այստեղ ղարաբաղցիներ գրեթե չկան։ Վերաբնակիչները Հայաստանի տարբեր շրջաններից են ու խոսում են տարբեր բարբառներով։

Նոր սկիզբ. տեղահանված հայերը փորձում են նոր կյանք կերտել

Անիչկան և Քնարիկը և նրանց թոռան թոռը

«Էն սպիտակ մորուքավորին փառք, իրեն չեմ տեսնում, ինքը ինձ տեսնում ա, որ օխտը պորտով փրկվեցինք», աչքերը վեր հառած ասում է Եղիշ դային ու դատարկում օղու բաժակը։

Քարվաճառի առաջին վերաբնակիչներից է Գետաշենից փախստական 66-ամյա Եղիշ Մարկոսյանը իր 22 հոգիանոց գերդաստանով։

Քարվաճառը Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև ընկած նախկին ադրբեջանական Քյալբաջար քաղաքն է, որը հայկական զորամիավորումները գրավեցին 1993 թվի ապրիլին։

Քարվաճառը Քաշաթաղից (Լաչին) դեպի հյուսիս ընկած շրջանն է, որ բաժանում էր իրարից երկու հայկական պետությունները։

1999 թվին 2000 քառակուսի կիլոմետրանոց այս տարածքը կազմավորվեց որպես Ղարաբաղի վեցերորդ շրջան ու սկսեց վերաբնակեցվել՝ ձուլելով իրար Հայաստանն ու Ղարաբաղը։ Շրջանը վերանվանվեց Շահումյան, քանի որ այստեղ սկսեցին վերաբնակվել փախստականներ Ադրբեջանի իշխանության տակ գտնվող Դաշտային Ղարաբաղի Շահումյանի շրջանից ու Գետաշենից։

Ընտիր ձեռքերը և արևահեղուկը. այցելություն Քաշաթաղի «աս օդաչու» բժշկին

Բժիշկն ասում է, որ զոհաբերել է վիրաբուժությունը ՙայս տարածքին՚

Լինու՞մ է արդյոք այնպես, որ «Սու» կործանիչ ինքնաթիռի օդաչուն սկսի «կուկուռուզնիկ» վարել:

Վիրաբույժ Արցախ Բունիաթյանը թթի օղին լցնում է բաժակները և իրեն համեմատում կործանիչի «աս» օդաչուի հետ: Բժիշկն Աբովյան քաղաքի ժամանակակից հիվանդանոցից ինքն իրեն աքսորել է Քաշաթաղ` «կուկուռուզնիկ», որտեղ վիրահատությունների համար լիարժեք պայմաններ չկան:

«Իմ վիրաբուժությունը ես զոհեցի այս տարածքին», ասում է նա ու թթի օղու առաջին բաժակը խմում։

Թթի օղին քաշում են Հայաստանի հարավային շրջանների և Ղարաբաղի գյուղացիները, և այն նրանց ամենասիրած խմիչքն է։ Օղի քաշում են նաև Քաշաթաղում՝ Ղարաբաղի նորաստեղծ վեցերորդ շրջանում, որը դեռևս շատերին հայտնի է որպես Լաչին:

(Ազատագրումից առաջ Լաչինը Ղարաբաղը Հայաստանից բաժանող ադրբեջանական տարածք էր, որը հայկական ուժերը հետ վերցրին 1992 թվին, իսկ 1993 թվից սկսեցին վերաբնակեցնել այն: 70 տարվա բաժանումից հետո այժմ այն իրար հետ միացնում է Ղարաբաղը և Հայաստանը)։

Օղու անունը արևահեղուկ է կնքել ինքը՝ Քաշաթաղի բուժմիավորման պետ և Բերձորի (շրջկենտրոն) հիվանդանոցի տնօրեն Արցախ Բունիաթյանը։

«Արևահեղուկը աստվածային խմիչք է, դու երբ այն խմում ես՝ ոչնչացնում ես, հետևաբար խմելիս պիտի մեդիտացիա անես, — ասում է բժիշկը ու հետո, ձեռքի բաժակի հեղուկին աչքերը երանությամբ կենտրոնացրած, դիմում է նրան. — դու իմ մեջ կվերածվես բալասանի, դու ինձ կբժշկես, կազատես վատ մտքերից ու ավելի բարի կդարձնես։ Հետո՝ երբ խմում ես, պիտի դեմքդ չճմռթես, որ նրան չվիրավորես»:

Ջերմություն որոնելու երկիր. վերաբնակիչները հնարավորություններ են փնտրում Լաչինի միջանցքում

Պողոսյանների ընտանիքը

«Թող մեքենա տան՝ տասնվեցերորդը կունենամ, թե չէ, էլ ու՞ր ունենամ», — ասում է 15 երեխաների մայր տիկին Էմման, որը 1997 թվականին ընտանիքով Աշտարակից եկել և վերաբնակվել է Ադրբեջանի նախկին Լաչինի շրջան:

Փիրջահան գյուղը վերանվանվել է Գողթանիկ, իսկ շրջանը՝ Քաշաթաղ, որը դարձել է Լեռնային Ղարաբաղի վեցերորդ շրջանը (հինգերորդը Լաչինից հյուսիս Ադրբեջանի նախկին Քյալբաջար շրջանն է, որ վերանվանվել է Շահումյան):

«Երբ ամուսնանում էի, որոշել էի յոթ երեխա ունենալ, — ասում է Էմմայի ամուսինը՝ Սերգեյ Պողոսյանը, — Հարսանիքիս հերս կենացիս ասեց՝ յոթ որդով սեղան նստես:

«Ասի, հորս խաթեր ևս յոթը կունենամ: Էդպես 14 երեխա եղավ: Տասնհինգերորդն էլ Ղարաբաղի պատվին ունեցա»:

Էմմայի 15-րդ որդին՝ Արցախը, ծնվել է Քաշաթաղի հիվանդանոցում 98 թվականին: Էմման ու Սերգեյն արդեն ունեն վեց թոռ: Երեք աղջիկներն ամուսնացած են, երկուսն ապրում են Աշտարակում, իսկ երրորդը՝ հարևան գյուղում: